Ο καρκίνος γενικά είναι μία νόσος πολύ συχνή στην εποχή μας.

Αυτό οφείλεται σε δύο παράγοντες. Πρώτον, στο ότι έχει αυξηθεί σημαντικά ο μέσος όρος ζωής των ανθρώπων και επομένως αυξάνεται η πιθανότητα εμφάνισης της νόσου και δεύτερον, γιατί η αλματώδης πρόοδος της επιστήμης έχει βοηθήσει στη διάγνωσή της.

Ο ογκολογικός ασθενής σήμερα ιάται σε πολύ μεγάλο βαθμό. Σε κάποιες περιπτώσεις η νόσος μεταπίπτει σε χρονιότητα και αντιμετωπίζεται με τη νέα τεχνολογία και με σύγχρονα χημειοθεραπευτικά φάρμακα.

Ο ΒΙΟΤΥΠΟΣ τα τελευταία χρόνια, θέλοντας να βοηθήσει αποτελεσματικά τον ογκολογικό ασθενή, έχει εγκαταστήσει στα εργαστήριά του ό,τι πιο σύγχρονο υπάρχει στην Ιατρική Βιοτεχνολογία, έτσι ώστε να τίθεται άμεσα η σωστή διάγνωση. Επίσης, στα Βιοπαθολογικά εργαστήρια που έχουν διαπίστευση εργαστηρίου κατά ISO15189 πραγματοποιείται μεγάλο εύρος ειδικών εξετάσεων για τον ογκολογικό ασθενή.

Στα πλαίσια αυτά, ο ΒΙΟΤΥΠΟΣ από 1η Μαΐου έχει επίσημη συνεργασία με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, έδρα αναλυτικής Χημείας για την πραγματοποίηση πολύ ειδικών και πρωτοποριακών εξετάσεων, όπως είναι η υγρή βιοψία, κ.ά.. Οι διαγνωστικές αυτές εξετάσεις θα βοηθήσουν κάθε εξεταζόμενο που το έχει ανάγκη, όπως επίσης και τον ογκολόγο που τον παρακολουθεί για τη σωστή θεραπεία της νόσου. Οι ακτινοδιαγνώστες του Βιότυπου είναι υψηλού κύρους με εμπειρία στη σύγκριση των αποτελεσμάτων και στη σταδιοποίηση των όγκων.

Στο παρόν έντυπο περιγράφεται αδρά η νέα τεχνολογία (μαγνητικός, αξονικός τομογράφος κ.ά.) και παρέχονται πληροφορίες σχετικά με τις δυνατότητες των εργαστηρίων του ΒΙΟΤΥΠΟΥ, ώστε να ενημερώσουν τον κλινικό ιατρό (ογκολόγο), καθώς και κάθε εξειδικευμένο ιατρό που συμμετέχει στην αντιμετώπιση του ογκολογικού ασθενή.

Με εκτίμηση,

Γεώργιος Χρονάς, MD PhD Ιατρός - Βιοπαθολόγος

Στο Ιατρικό Διαγνωστικό Κέντρο ΒΙΟΤΥΠΟΣ, στις μονάδες Χαλανδρίου, Μελισσίων, Πεύκης, Χολαργού, Ζωγράφου, Παγκρατίου, Γαλατσίου, Αιγάλεω και Ιλίου εγκαταστάθηκαν υπερσύγχρονοι Μαγνητικοί Τομογράφοι τελευταίας τεχνολογίας της εταιρείας SIEMENS (MAGNETOM AERA ECO, MAGNETOM SEMPRA) 48 καναλιών ευρείας διατομής καθώς και της εταιρείας General Electric (GE SIGNA HDxt).

Πρόκειται για ευρύστομα μηχανήματα ειδικού σχεδιασμού, σαν ανοιχτού τύπου (το βάθος του πηνίου είναι εξαιρετικά μικρό), ιδανικά για κλειστοφοβικούς αλλά και για κάθε σωματότυπου ασθενείς με ανοχή εξεταστικής τράπεζας έως 160 κιλά. Από πλευράς λογισμικού έχουν ενσωματωθεί τα πλέον ενημερωμένα συστήματα που εγγυώνται εξαιρετική ποιότητα και ταχύτητα στην εφαρμογή των πρωτοκόλλων με ιδιαίτερη σταθερότητα όσον αφορά στην αξιοπιστία των αποτελεσμάτων.

Οι συγκεκριμένες καινοτομίες έχουν καταστήσει εφικτή την διεύρυνση των παρεχόμενων ιατρικών-διαγνωστικών υπηρεσιών MRI προκειμένου να ανταποκριθούν στις διαρκώς αυξανόμενες κλινικές απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής, επεκτείνοντάς τες σε νέες ομάδες ασθενών.

Έχει αναγνωρισθεί η εξαιρετικά μεγάλη συνεισφορά της μαγνητικής τομογραφίας στην ογκολογική απεικόνιση που αφορά στον εντοπισμό, στην σταδιοποίηση των βλαβών καθώς και στη μεταθεραπευτική παρακολού θηση με μεγάλη ακρίβεια. Δεδομένου ότι ένας διαρκώς αυξανόμενος αριθμός μελετών συγκλίνει στο ότι οι περισσότερες μορφές καρκίνου αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά εφόσον ανιχνευθούν έγκαιρα, ιδιαίτερα η τακτική απεικονιστική παρακολούθηση θεωρείται θεμελιώδης προϋπόθεση για την καταπολέμηση της νόσου, ιδιαίτερα στις πληθυσμιακές ομάδες υψηλού κινδύνου ανάπτυξης κακοήθειας.

Είναι εφικτή η ολοσωματική εξέταση με εικόνες διάχυσης για την εκτίμηση της επέκτασης της κακοήθειας (WHOLE BODY DIFFUSION MRI).

Στο παρελθόν η απεικόνιση του σώματος με την μαγνητική τομογραφία (Body MRI) υπόκειντο σε κάποιους περιορισμούς. Με τους νέας γενιάς μαγνητικούς τομογράφους οι περιορισμοί έχουν ξεπεραστεί σε σημαντικό βαθμό.

Ιδιαίτερα όσον αφορά στους ογκολογικούς ασθενείς, η συνεισφορά των ειδικών πρωτοκόλλων MRI στην σταδιοποίηση επιθετικών μορφών καρκίνου (π.χ. παχέος εντέρου, παγκρέατος) είναι αδιαμφισβήτητη και σε συνδυασμό με τον έλεγχο μεταστάσεων έχει οδηγήσει σε σημαντική βελτίωση της στόχευσης και της αποτελεσματικότητας των προεπεμβατικών σχεδιασμών και της θεραπευτικής αγωγής, συμβάλλοντας στην μείωση της θνησιμότητας και στην αξιοσημείωτη βελτίωση του προσδόκιμου επιβίωσης των ασθενών κατά τα τελευταία χρόνια.

Γενικότερα, είναι εφικτός ο εντοπισμός και ο χαρακτηρισμός εστιακών αλλοιώσεων και βλαβών, με γρήγορα και αναπαραγώγιμα αποτελέσματα σε μικρό χρόνο, η λειτουργική απεικόνιση (εικόνες διάχυσης), ο περιορισμός των artifacts, ενώ παράλληλα υπάρχουν διαθέσιμα πρωτόκολλα για ειδικές κατηγορίες ασθενών (π.χ. ηλικιωμένους) που δεν μπορούν να συνεργαστούν στις αναπνοές.

Πραγματοποιείται υψηλής ευκρίνειας απεικόνιση του ουροποιητικού και ειδικές εξετάσεις όπως:

• Πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία προστάτη
• Μαγνητική Νεφρογραφία

Υψηλής ευκρίνειας απεικόνιση των ογκολογικών παθήσεων των οστών (διάκριση και προγνωστική-προεπεμβατική εκτίμηση των οστεοσαρκωμάτων, των σαρκωμάτων Ewing, των ινοσαρκωμάτων, των χονδροσαρκωμάτων, των γιγαντοκυτταρικών όγκων των οστών και των χονδρωμάτων, σε συνδυασμό με αξιολόγηση των σαρκωμάτων μαλακών μορίων που εμφανίζονται σε διάφορους τύπους συνδετικού και ερειστικού ιστού του σώματος πλησίον του πρωτογενούς όγκου ή και σε άλλες περιοχές όταν εμφανίζονται μεταστάσεις (έλεγχος λιπώδους ιστού, μυών, αγγείων, νεύρων). Επίσης, πραγματοποιείται απεικονιστικός έλεγχος και των μη ογκολογικών ευρημάτων (συνδεσμικές και χόνδρινες εκφυλίσεις ή τραυματικές κακώσεις).

Σε συνδυασμό με την καινοτόμο τεχνολογία αιχμής, από τα τμήματα μαγνητικής τομογραφίας του διαγνωστικού κέντρου Βιότυπος παρέχεται κορυφαίο ιατρικό πόρισμα από υψηλού κύρους ιατρούς ακτινοδιαγνώστες, ειδικευμένους σε πρότυπα πανεπιστημιακά εργαστήρια της Ελλάδας και του εξωτερικού, με πολυετή εμπειρία στις πολυπαραμετρικές εξετάσεις και στις ειδικές ακολουθίες ευθύνης τους. Υπό την καθοδήγησή τους και μέσω συνεχούς επίβλεψης και εκπαίδευσης το διοικητικό προσωπικό του κέντρου και οι τεχνολόγοι παρέχουν άμεση εξυπηρέτηση σε φιλικό και ασφαλές περιβάλλον εξασφαλίζοντας την προσβασιμότητα και την άνεση στις ευπαθείς ομάδες ασθενών και στα άτομα με ειδικές ανάγκες. Ιδιαίτερα στους κλειστοφοβικούς ασθενείς εξασφαλίζεται η δυνατότητα επικοινωνίας με τον ιατρό και τον τεχνολόγο κατά την διάρκεια της εξέτασης. Δεδομένου ότι εξυπηρετούνται όλα τα παραπεμπτικά του ΕΟΠΥΥ δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην προτεραιοποίηση των επειγόντων περιστατικών, που εξυπηρετούνται και εμβόλιμα, με γνώμονα την ταχύτερη και ποιοτικότερη κάλυψη των κλινικών αναγκών.

Αξίζει να σημειωθεί ότι εφόσον ζητηθεί, όλοι οι ακτινοδιαγνώστες του κέντρου είναι διαθέσιμοι ανά πάσα στιγμή για τηλεφωνική ή δια ζώσης επικοινωνία με τους παραπέμποντες κλινικούς ιατρούς για οποιοδήποτε ζήτημα χρήζει επίλυσης (παραμετροποίηση εξετάσεων, παροχή διευκρινίσεων σχετικά με τις γνωματεύσεις, κ.τ.λ.).

Στο Ιατρικό Διαγνωστικό Κέντρο ΒΙΟΤΥΠΟΣ, στις μονάδες Χαλανδρίου, Μελισσίων, Πεύκης, Χολαργού, Ζωγράφου, Παγκρατίου, Γαλατσίου, Αιγάλεω και Ιλίου λειτουργούν τμήματα αξονικής υπολογιστικής τομογραφίας, εξοπλισμένα με τους υπερσύγχρονους αξονικούς τομογράφους SIEMENS SOMATOM Go.Up, SOMATOMGo.Now, SOMATOM Scope. Πρόκειται για μηχανήματα πολλαπλής ανίχνευσης, που έχοντας ενσωματώσει καινοτόμες τεχνολογίες αιχμής, επιτρέπουν την διενέργεια ποιοτικών εξετάσεων υψηλής ευκρίνειας και διαγνωστικής ακρίβειας, ελαχιστοποιώντας τον χρόνο παραμονής του ασθενούς στον χώρο της εξέτασης και μειώνοντας την έκθεση στην ακτινοβολία έως και κατά 66% χάρις τον συνδυασμό της τεχνικής CARE DOSE 4D με το ειδικό φίλτρο από κασσίτερο (TIN FILTER) που διαθέτουν.

Το μεγάλο εύρος του ανοίγματος του σαρωτή (gantry) και το μικρό του πάχος επιτρέπουν εύκολη τοποθέτηση και πρόσβαση στον εξεταζόμενο, χαρακτηρίζοντας τη σειρά αξονικών τομογράφων SOMATOM ως άνετη, τόσο για τον ασθενή όσο και για το ιατρικό προσωπικό. Με ανοχή εξεταστικής τράπεζας έως 160 κιλά τα συγκεκριμένα μηχανήματα είναι προσβάσιμα στους υπέρβαρους εξεταζόμενους.

Επιπρόσθετα, τα σύγχρονα λογισμικά με τα οποία είναι εξοπλισμένα, ικανοποιούν τις σύγχρονες κλινικές απαιτήσεις για απεικόνιση δεδομένων σε πολλαπλά επίπεδα (Multiplanar Reconstruction MPR), για τρισδιάστατη απεικόνιση επιφανειών (3DSSD Surface Shaded Display) και απεικόνιση με προβολές μέγιστης έντασης (Maximum Intensity Projection-MIP).

Οι προαναφερθείσες τεχνικές αποτελούν χρήσιμα εργαλεία στην καθημερινή διαγνωστική πράξη, ιδιαίτερα στην σταδιοποίηση των όγκων, στον προεγχειρητικό σχεδιασμό, στην εκτίμηση αγγείων (MPR και ΜΙΡ) καθώς και στην μελέτη των οστικών βλαβών και καταγμάτων (SSD). Διασφαλίζουν την βελτιστοποίηση της σχέσης ποιότητας και ταχύτητας που είναι απαραίτητη στο σύνθετο σύγχρονο πλαίσιο παροχής ιατρικής φροντίδας όπου η έγκαιρη συλλογή και αξιολόγησή ενός διαρκώς αυξανόμενου αριθμού διαγνωστικών πληροφοριών προερχόμενων τόσο από προληπτικές εξετάσεις ρουτίνας όσο και από εξειδικευμένες εξετάσεις τακτικής παρακολούθησης, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τους θεραπευτικούς-προεπεμβατικούς σχεδιασμούς.

Διενεργούνται με και χωρίς σκιαγραφικό, εξασφαλίζοντας τον εντοπισμό μικρών βλαβών που δεν μπορούν να αποτυπωθούν στην κλασσική ακτινογραφία θώρακος. Πέραν των ογκολογικών περιστατικών, η παρεχόμενη ακτινοπροστασία είναι σημαντική και για τις υπόλοιπες κατηγορίες ασθενών που υπόκεινται σε τακτικούς ελέγχους (π.χ.παρακολούθηση post-covid περιστατικών, προληπτικοί τακτικοί έλεγχοι χρόνιων καπνιστών). Εφαρμόζονται ειδικά πρωτόκολλα High Resolution και Low Dose, διενεργούνται αγγειογραφίες αορτής και πνευμονικής αρτηρίας.

Πραγματοποιούνται ειδικές εξετάσεις σπονδυλικής στήλης και άκρων, εντοπίζονται βλάβες, αλλοιώσεις και κακώσεις των οστών, εφόσον ζητηθούν πραγματοποιούνται πρωτόκολλα αξονομέτρησης και 3D ανασύνθεσης με ξεχωριστά ραντεβού.

Διενεργούνται πρωτόκολλα σπλαχνικού κρανίου και τραχήλου με εξέταση και των λιθοειδών οστών εφόσον ζητηθεί ως παρατήρηση από τον παραπέμποντα ιατρό-ωτορινολαρυγγολόγο, υπάρχει δυνατότητα ξεχωριστού ραντεβού για διενέργεια 3D ανασύνθεσης τριών επιπέδων.

Οι ανωτέρω εξετάσεις διενεργούνται και επιβλέπονται στα τμήματα αξονικής τομογραφίας του διαγνωστικού κέντρου Βιότυπος από υψηλού κύρους ιατρούς ακτινοδιαγνώστες, ειδικευμένους σε πρότυπα πανεπιστημιακά εργαστήρια της Ελλάδας και του εξωτερικού, με πολυετή εμπειρία στις εξετάσεις και τα ειδικά πρωτόκολλα ευθύνης τους. Παρέχεται κορυφαίο ιατρικό πόρισμα και δυνατότητα τηλεφωνικής ή δια ζώσης επικοινωνίας με τους παραπέμποντες κλινικούς ιατρούς για οποιοδήποτε ζήτημα χρήζει επίλυσης (παραμετροποίηση εξετάσεων, παροχή διευκρινίσεων σχετικά με τις γνωματεύσεις, κ.τ.λ.), ενώ παράλληλα μέσω συνεχών εκπαιδεύσεων εξασφαλίζεται η άρτια κατάρτιση των τεχνολόγων στην σωστή τοποθέτηση των ασθενών και στην ολοκληρωμένη εφαρμογή των πολιτικών ακτινοπροστασίας και βιοασφάλειας. Το διοικητικό προσωπικό του κέντρου έχει επίσης εκπαιδευθεί ώστε να παρέχει άμεση εξυπηρέτηση σε φιλικό και ασφαλές περιβάλλον εξασφαλίζοντας την προσβασιμότητα και την άνεση στις ευπαθείς ομάδες ασθενών και στα άτομα με ειδικές ανάγκες.

Δεδομένου ότι εξυπηρετούνται όλα τα παραπεμπτικά του ΕΟΠΥΥ δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην προτεραιοποίηση των επειγόντων περιστατικών, που εξυπηρετούνται και εμβόλιμα, με γνώμονα την ταχύτερη και ποιοτικότερη κάλυψη των κλινικών αναγκών.

• Αδυναμία εφαρμογής της κλασσικής κυτταρογενετικής ανάλυσης λόγω του είδους του δείγματος ή λόγω έλλειψης μεταφράσεων.
• Υψηλή συχνότητα εμφάνισης ψευδώς φυσιολογικού καρυοτύπου.
• Η ύπαρξη χρωμοσωμικής ανωμαλίας επιβεβαιώνεται από τα αιματολογικά και τα κλινικά ευρήματα αλλά ο καρυότυπος είναι φυσιολογικός.
• Έχει πραγματοποιηθεί αλλογενής μεταμόσχευση στον ασθενή και υπάρχει υποψία χιμαιρισμού.
• Χρειάζεται πρόσθετη διερεύνηση για επιβεβαίωση της παρουσίας σύνθετων χρωμοσωμικών αναδιατάξεων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (W.H.O) έχει συμπεριλάβει συγκεκριμένες χρωμοσωμικές ανωμαλίες μαζί με τους αντίστοιχους γονιδιακούς υβριδισμούς στην κατηγοριοποίηση των νεοπλασματικών νοσημάτων, οι οποίες, μαζί με τα δεδομένα από τις κλινικές παρατηρήσεις, τις βιοψίες, την μορφολογική μελέτη των κυττάρων και τον ανοσοφαινότυπο δύνανται να οδηγήσουν σε σαφή διάκριση μεταξύ των διαφορετικών κακοηθειών. Σε κάθε περίπτωση, πλήθος επιστημονικών ερευνών και κλινικών δεδομένων έχει αποδείξει ότι συγκεκριμένοι μοριακοί δείκτες συσχετίζονται με τις διαφορετικές κατηγορίες των αιματολογικών νεοπλασιών συμβάλλοντας όχι μόνο στην ακριβέστερη διάγνωσή τους αλλά και στον καθορισμό της πρόγνωσης, αποτελώντας πολύτιμα εργαλεία κατά την κλινική παρακολούθηση της νόσου που μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην επιλογή της καταλληλότερης δυνατής θεραπευτικής αγωγής.

Διενεργούνται οι κάτωθι μοριακές εξετάσεις αιματολογικών νεοπλασιών:

• ΧΡΟΝΙΑ ΜΥΕΛΟΓΕΝΗΣ ΛΕΥΧΑΙΜΙΑ (ΧΛΜ)
• ΜΥΕΛΟΓΕΝΕΙΣ ΝΕΟΠΛΑΣΙΕΣ ΕΚΤΟΣ ΧΛΜ
• ΜΥΕΛΟΔΥΣΠΛΑΣΤΙΚΑ ΣΥΝΔΡΟΜΑ
• ΟΞΕΙΑ ΜΥΕΛΟΓΕΝΗΣ ΛΕΥΧΑΙΜΙΑ
• ΟΞΕΙΑ ΛΕΜΦΟΒΛΑΣΤΙΚΗ ΛΕΥΧΑΙΜΙΑ ΤΩΝ Β ΚΥΤΤΑΡΩΝ
• ΧΡΟΝΙΑ ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΛΕΥΧΑΙΜΙΑ
• ΛΕΥΧΑΙΜΙΑ ΤΡΙΧΩΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ
• ΠΟΛΛΑΠΛΟ ΜΥΕΛΩΜΑ ΚΑΙ ΣΥΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΝΟΣΟΙ
• WALDENSTRÖM/IgM-MGUS
• ΛΕΜΦΩΜΑΤΑ Β ΚΥΤΤΑΡΩΝ
• ΛΕΜΦΩΜΑΤΑ Τ ΚΥΤΤΑΡΩΝ
• ΚΛΩΝΙΚΟΤΗΤΑ Β ΚΑΙ Τ

Η Φαρμακογενετική είναι ένας σύγχρονος κλάδος που συσχετίζεται άμεσα με τις πλέον επικαιροποιημένες κλινικές εφαρμογές της Ογκολογίας, εξετάζοντας τον ρόλο συγκεκριμένων μεταλλάξεων και πολυμορφισμών στο γενετικό υλικό των ασθενών όσον αφορά στην ανταπόκρισή τους στη χορηγούμενη θεραπευτική αγωγή. Μεγάλος αριθμός κλινικών μελετών υποδηλώνει ότι τόσο η αποτελεσματικότητα όσο και οι τοξικές παρενέργειες συγκεκριμένων φαρμάκων επηρεάζονται από τον ρυθμό που αυτά μεταβολίζονται, ο οποίος μπορεί να διαφέρει σημαντικά από ασθενή σε ασθενή ανάλογα με την εξάρτησή του από την παρουσία των συγκεκριμένων μεταλλάξεων.

1.1 Ανίχνευση και καταμέτρηση CTCs με το σύστημα CellSearch® (Menarini Silicon Biosystems, Italy - IVD, FDA-cleared assay)

Σε μια από τις πρώτες κλινικές μελέτες που συμπεριελάμβαναν την καταμέτρηση των CTCs ασθενών με μεταστατικό καρκίνο μαστού αποδείχθηκε ότι τα αυξημένα επίπεδα CTCs με οριακή τιμή ≥ 5 CTCs/7.5 mL ολικού αίματος πριν και κατά το πρώτο follow-up των ασθενών έπειτα από χορήγηση συστηματικής θεραπείας συσχετίστηκαν με μειωμένο ελεύθερο νόσου διάστημα (progression-free survival, PFS) και συνολική επιβίωση (overall survival, OS), ενώ το 40% των ασθενών με αυξημένα επίπεδα CTCs επωφελήθηκαν από τη θεραπεία [1].

Αργότερα, σε μια παρόμοια κλινική μελέτη, όπου ασθενείς παρακολουθούνταν διαχρονικά κατά τη διάρκεια της θεραπείας τους παρατηρήθηκε ότι ασθενείς με <5 CTCs/7.5 mL ολικού αίματος ανταποκρίθηκαν στη θεραπεία ή παρουσίασαν πιο ήπια νόσο, ενώ ο αυξημένος αριθμός των CTCs (≥ 5 CTCs/7.5 mL) οποιαδήποτε στιγμή της θεραπείας αποδείχθηκε ισχυρός προγνωστικός παράγοντας για πρώιμη υποτροπή της νόσου, και για μειωμένο PFS και OS των ασθενών αυτών [2].

Η τυχαιοποιημένη μελέτη φάσης ΙΙΙ, STIC CTC, περιελάμβανε 778 γυναίκες με ER+, HER2- καρκίνο μαστού, σταδίου 4 και συνέκρινε τα αποτελέσματα των θεραπευτικών επιλογών που προέκυψαν στο 50% των ασθενών βάσει της κλινικής αξιολόγησης από τους κλινικούς γιατρούς και στις υπόλοιπες ασθενείς βάσει της καταμέτρησης των CTCs. Η δεύτερη ομάδα ασθενών (“CTC group”) έλαβε χημειοθεραπεία όταν ανιχνεύονταν ≥ 5 CTCs/ 7.5mL ολικού αίματος, ενώ οι υπόλοιπες ασθενείς έλαβαν ορμονοθεραπεία. Τα αποτελέσματα της μελέτης επιβεβαίωσαν την κλινική χρησιμότητα της καταμέτρησης των CTCs με το σύστημα CellSearch® ως συμπληρωματικό εργαλείο στις θεραπευτικές επιλογές των κλινικών ιατρών. Πιο συγκεκριμένα, στο “CTC group” αποδείχθηκε ότι οι ασθενείς που έλαβαν χημειοθεραπεία παρουσίασαν σημαντικά βελτιωμένο PFS, ενώ η χορήγηση ορμονοθεραπείας στους ασθενείς με χαμηλό αριθμό CTCs δεν είχε σημαντικό όφελος ως προς το PFS και OS των ασθενών αυτών [3].

Πρόσφατα, εκτός από τον αριθμό των CTCs διερευνάται και ο μοριακός τους χαρακτηρισμός. Πιο συγκεκριμένα, στα πλαίσια της κλινικής μελέτης DETECT όπου αναλύθηκαν τα δείγματα αίματος από 2000 περίπου ασθενείς με το σύστημα CellSearch® αποδείχθηκε ότι η παρουσία ≥1 HER2(+) CTC συσχετίζεται με μικρότερη συνολική επιβίωση των ασθενών. Επιπλέον, σε μια μικρή ομάδα ασθενών που τους χορηγήθηκε lapatinib (antiHER2 θεραπεία) αποδείχθηκε η θετική συσχέτιση της ύπαρξης των HER2(+) CTCs με τη συνολική επιβίωση των ασθενών. Συμπερασματικά, τα HER2(+) CTCs θα μπορούσαν να αποτελέσουν κατάλληλο βιοδείκτη για το κλινικό όφελος των ασθενών με καρκίνο μαστού που βρίσκονται υπό συγκεκριμένη antiHER2 θεραπεία [4].

Το CellSearch® CTC τεστ αποτελεί την πρώτη και μοναδική κλινικά επικυρωμένη μεθοδολογία που έχει λάβει έγκριση από τον FDA για την καταμέτρηση των CTCs σε ασθενείς με καρκίνο μαστού, με σκοπό την έγκαιρη πρόγνωση των ασθενών σε συνάρτηση με τις κλασικές μεθόδους απεικόνισης.

Το κλάσμα των CTCs στο ολικό αίμα εμπλουτίζεται με την προσθήκη μαγνητικών σφαιριδίων που είναι συνδεδεμένα με αντισώματα έναντι του επιθηλιακού μορίου προσκόλλησης EpCAM και τα κύτταρα επισημαίνονται με χρώση DAPI. Τα CTCs στον εμπλουτισμένο πληθυσμό ανιχνεύονται μέσω ειδικών φθοριζόντων αντισωμάτων έναντι των κυτταροκερατινών (CK8, 18, 19), ενώ τα αιμοποιητικά κύτταρα ανιχνεύονται μέσω φθορίζοντος αντισώματος έναντι του CD45. Τα CK+/DAPI+/CD45- κύτταρα καταμετρώνται με αυτόματο μικροσκόπιο φθορισμού [5].

*Το εργαστήριο έχει διαπιστευθεί από τον Εθνικό Οργανισμό Διαπίστευσης (Ε.ΣΥ.Δ) κατά ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 15189:2012 για τη διενέργεια της συγκεκριμένης εξέτασης.

1.2 Ανίχνευση CTCs στο περιφερικό αίμα ασθενών μέσω της έκφρασης του γονιδίου της κυτταροκερατίνης 19 (CK-19).

Η ερευνητική ομάδα του ACTC lab στο ΕΚΠΑ ήταν από τις πρώτες που μελέτησε την mRNA έκφραση της κυτταροκερατίνης 19 (CK-19) στα CTCs ασθενών με πρώιμο καρκίνο μαστού (Σχήμα 1) [1]. Μέσα από μια σειρά μελετών αποδείχθηκε η προγνωστική σημασία της παρουσίας των CK19(+) CTCs και η συσχέτισή τους με χειρότερη πρόγνωση, με πρώιμη υποτροπή της νόσου πριν και μετά από adjuvant χημειοθεραπεία ή ορμονοθεραπεία [2–4]. Ακόμα, έχει αποδειχθεί ότι η παρουσία CK-19(+) CTCs ή η εξάλειψή τους κατά τη διάρκεια θεραπειών συσχετίζεται με υποτροπή της νόσου ή με αυξημένο ελεύθερο νόσου διάστημα, αντίστοιχα, σε ασθενείς με πρώιμο καρκίνο μαστού [5].

Σε μια πρόσφατη μεγάλη αναδρομική μελέτη, αποδείχθηκε η προγνωστική αξία της διαχρονικής παρακολούθησης ασθενών με πρώιμο καρκίνο μαστού, σταδίων Ι-ΙΙΙ, για 5 χρόνια μετά από adjuvant χημειοθεραπεία μέσω της παρουσίας των CK-19(+) CTCs η οποία συσχετίστηκε με πρώιμη ανίχνευση της υποτροπής της νόσου.(Σχήμα 2) [6]. Αντίστοιχα, και στο μεταστατικό καρκίνο μαστού η παρουσία των CK-19(+) CTCs έχει συσχετιστεί με μικρότερη συνολική επιβίωση των ασθενών [7].

Για την ανίχνευση της mRNA έκφρασης του γονιδίου CK-19 έχει αναπτυχθεί και επικυρωθεί μια πολύ ευαίσθητη και ειδική μέθοδος real-time RT-qPCR με ειδικά σχεδιασμένους ανιχνευτές υβριδισμού που εξασφαλίζουν υψηλή ειδικότητα για την ανίχνευση του γονιδίου [8].

1.3 Ανίχνευση μεταλλάξεων στα εξώνια 9 (p.E545K, p. E545Q, p.E542K) και 20 (p.Η1047R, p.H1047L) του γονιδίου PIK3CA στα CTCs και στο πλάσμα ctDNA ασθενών με μεταστατικό καρκίνο μαστού

Οι μεταλλάξεις του γονιδίου PIK3CA αποτελούν τις πιο κοινές γενετικές αλλαγές στο σηματοδοτικό μονοπάτι PI3K/AKT/mTOR και εντοπίζονται σε ποσοστά 20-30% των περιπτώσεων ασθενών με καρκίνο μαστού [1]. Πιο συγκεκριμένα, πάνω από το 80% των PIK3CA μεταλλάξεων εντοπίζονται στα εξώνια 9 (p.E542K, p.E545K) και 20 (p.H1047R/L), ενώ ο προγνωστικός ρόλος της παρουσίας των PIK3CA μεταλλάξεων σε ασθενείς με καρκίνο μαστού HR+ ή HER2+ έχει ήδη αποδειχθεί μέσα από διάφορες μελέτες [2,3]

Πρόσφατα, στα πλαίσια της τυχαιοποιημένης μελέτης SOLAR-1, φάσης ΙΙΙ, αξιολογήθηκε η αποτελεσματικότητα του alpelisib σε συνδυασμό με fulvestrant σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες με θετικό ορμονικό υποδοχέα HR+/ HER2- σε προχωρημένο ή μεταστατικό καρκίνο μαστού που προηγουμένως είχαν λάβει ενδοκρινική θεραπεία. Αποδείχθηκε ότι η ομάδα των ασθενών με PIK3CA μεταλλάξεις είχαν κλινικό όφελος από το συγκεκριμένο θεραπευτικό σχήμα, καθώς παρουσίασαν διπλάσια μέση επιβίωση χωρίς εξέλιξη της νόσου (PFS), σε σχέση με αυτούς που έλαβαν μόνο fulvestrant [4]. Επίσης, δεδομένα από την συγκεκριμένη μελέτη απέδειξαν τη σημασία της παρουσίας των PIK3CA μεταλλάξεων στο πλάσμα των ασθενών που συσχετίστηκε με μεγαλύτερο διάστημα συνολικής επιβίωσης (OS) [5]. Με τα δεδομένα αυτής της μελέτης, τον Μάιο 2019, ο FDA ενέκρινε τη χορήγηση του alpelisib για αυτή την ομάδα ασθενών.

Η ανίχνευση των PIK3CA μεταλλάξεων (p.E545K, p. E545Q, p.E542K, p.Η1047R, p.H1047L) στο πλάσμα και στα κυκλοφορούντα καρκινικά κύτταρα των ασθενών με καρκίνο μαστού πραγματοποιείται με χρήση του CE-IVD Oncolipsy PIK3CA kit (Pharmassist Ltd), η ανάπτυξη του οποίου έχει βασιστεί σε in-house μεθοδολογία του εργαστηρίου ACTC lab [6].

2.1 Ανίχνευση και καταμέτρηση CTCs με το σύστημα CellSearch® (Menarini Silicon Biosystems, Italy - IVD, FDA-cleared assay)

Η προγνωστική αξία της καταμέτρησης των CTCs με το σύστημα CellSearch® στον προχωρημένο καρκίνο του προστάτη και κυρίως στον μεταστατικό ευνουχοάντοχο καρκίνο του προστάτη (mCRPC) έχει αποδειχθεί μέσα από πολλές κλινικές μελέτες φάσης ΙΙ και ΙΙΙ [1–3]. Η οριακή τιμή ≥5 CTCs/ 7.5 mL ολικού αίματος έχει συσχετιστεί σημαντικά με μικρότερη συνολική επιβίωση των ασθενών αυτών. Ο αριθμός των CTCs έχει χαρακτηριστεί ως ο ισχυρότερος ανεξάρτητος προβλεπτικός δείκτης του OS όταν εκτιμάται πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από χημειοθεραπεία στον CRPC και αυτή η συσχέτιση ήταν ευδιάκριτη ανεξαρτήτως γραμμής θεραπείας (Σχήμα) [4]. Πολύ σημαντικό εύρημα ήταν ότι ο αριθμός των CTCs αποδείχθηκε καλύτερος προβλεπτικός δείκτης από τη μείωση των επιπέδων PSA σε σχέση με την ανταπόκριση στη θεραπεία (Σχήμα) [4].

Επίσης, μέσα από διάφορες μικρότερες μελέτες έχει αποδειχθεί η κλινική σημασία της καταμέτρησης των CTCs κατά τη διάρκεια της θεραπείας ασθενών με mCRPC με docetaxel όπου η μείωση των επιπέδων των CTCs αποτελεί θετικό προγνωστικό παράγοντα για τους ασθενείς αυτούς [5], ενώ αντίστοιχα σε μια ομάδα ασθενών που βρίσκονταν υπό θεραπεία με abiraterone ή χημειοθεραπεία η αύξηση των CTCs 12 εβδομάδες μετά την έναρξη των θεραπειών συσχετίστηκε με χειρότερη ολική επιβίωση [6]. Το σύστημα CellSearch® CTC τεστ αποτελεί την πρώτη και μοναδική κλινικά επικυρωμένη μεθοδολογία που έχει λάβει έγκριση από τον FDA για την καταμέτρηση των CTCs σε ασθενείς με μεταστατικό καρκίνο προστάτη με σκοπό την έγκαιρη πρόγνωση των ασθενών σε συνάρτηση με τις κλασικές μεθόδους απεικόνισης [7].

*Το εργαστήριο έχει διαπιστευθεί από τον Εθνικό Οργανισμό Διαπίστευσης (Ε.ΣΥ.Δ) κατά ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 15189:2012 για τη διενέργεια της συγκεκριμένης εξέτασης.

2.2 Ανίχνευση της έκφρασης του υποδοχέα των ανδρογόνων (ΑR) και του εναλλακτικού μετάγραφου AR-V7 σε CTCs ασθενών με μεταστατικό ευνουχοάντοχο καρκίνο προστάτη

Η έκφραση του υποδοχέα των ανδρογόνων (Androgen Receptor, ΑR) παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και εξέλιξη του καρκίνου του προστάτη [1]. Ειδικότερα, η έκφραση του εναλλακτικού μετάγραφου AR-V7 στα CTCs αποτελεί έναν σημαντικό προβλεπτικό βιοδείκτη για την επιλογή θεραπείας στον μεταστατικό ευνουχοάντοχο καρκίνο προστάτη (mCRPC) καθώς εμπλέκεται στο μηχανισμό αντίστασης στις θεραπείες (enzalutamide, abiraterone) έναντι του AR [2-4]. Πιο συγκεκριμένα, ασθενείς που βρίσκονταν υπό θεραπεία με enzalutamide ή abiraterone και είχαν AR-V7(+) CTCs παρουσίασαν τη χειρότερη πρόγνωση (Σχήμα) [3].

Σε μια πρόσφατη μελέτη, αποδείχθηκε η κλινική χρησιμότητα της ανίχνευσης του AR-V7 στα CTCs κατά τη θεραπευτική επιλογή των ογκολόγων για την αντιμετώπιση των ασθενών με προχωρημένο mCRPC με χορήγηση 2ης ή παραπάνω γραμμής θεραπείας. Οι ασθενείς με AR-V7(+) CTCs που τους χορηγήθηκαν ταξάνες παρουσίασαν καλύτερη ολική επιβίωση σε σχέση με αυτούς που έλαβαν θεραπεία με αναστολείς του ανδρογονικού υποδοχέα [5].

Η συγκεκριμένη εξέταση αφορά στην ανίχνευση της mRNA έκφρασης του ΑR και των εναλλακτικών του μεταγράφων (AR-FL, AR-V7, AR567es) σε CTCs και πραγματοποιείται με μια εξαιρετικά ευαίσθητη και ειδική μέθοδο πολλαπλής ποσοτικής RT-qPCR (multiplex RT-qPCR) που έχει αναπτυχθεί και επικυρωθεί από την ερευνητική ομάδα του εργαστηρίου ACTC lab, ΕΚΠΑ [6].

3.1 Ανίχνευση και καταμέτρηση CTCs με το σύστημα CellSearch® (Menarini Silicon Biosystems, Italy - IVD, FDA-cleared assay)

Σε μια πολυκεντρική μελέτη προοπτικής όπου πραγματοποιήθηκε καταμέτρηση των CTCs σε 430 ασθενείς με μεταστατικό καρκίνο του παχέος εντέρου-ορθού (mCRC) πριν τη θεραπεία 1ης, 2ης, ή 3ης γραμμής με το σύστημα CellSearch® αποδείχθηκε ότι τα CTCs με οριακή τιμή ≥3 CTCs/ 7.5 mL ολικού αίματος αποτελούν ανεξάρτητο προβλεπτικό δείκτη για το PFS και OS των ασθενών αυτών και θα μπορούσε να αποτελέσει συμπληρωματική πληροφορία στις απεικονιστικές εξετάσεις για την πρόγνωση των ασθενών και την ανταπόκρισή τους σε θεραπεία (Σχήμα) [1]. Σε αυτά τα πολύ σημαντικά αποτελέσματα βασίστηκε η έγκριση από τον FDA, ενώ αργότερα ακολούθησαν και άλλες επιμέρους μελέτες που επιβεβαίωσαν την προγνωστική αξία των CTCs σε σχέση με το PFS και OS των ασθενών με mCRC [2,3].

Το CellSearch® CTC τεστ αποτελεί τη πρώτη και μοναδική κλινικά επικυρωμένη μεθοδολογία που έχει λάβει έγκριση από τον FDA για την καταμέτρηση των CTCs σε ασθενείς με μεταστατικό καρκίνο παχέος εντέρου με σκοπό την έγκαιρη πρόγνωση των ασθενών σε συνάρτηση με τις κλασικές μεθόδους απεικόνισης [4].

*Το εργαστήριο έχει διαπιστευθεί από τον Εθνικό Οργανισμό Διαπίστευσης (Ε.ΣΥ.Δ) κατά ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 15189:2012 για τη διενέργεια της συγκεκριμένης εξέτασης.

Οι μετρήσεις των ανωτέρω καρκινικών δεικτών πραγματοποιούνται αξιόπιστα, με τριακονταετή πείρα και υπερσύγχρονο βιοτεχνολογικό εξοπλισμό, διαπιστευμένο κατά ΕΛΟΤ EN ISO 15189 (αριθμός πιστοποιητικού 888). Η υψηλή τεχνολογία αυτοματοποίησης επιτρέπει την ταχεία και ποιοτική εκτέλεση μεγάλου αριθμού εξετάσεων, με το μεγαλύτερο μέρος των απαντήσεων να δίδονται αυθημερόν. Ως προς το προαναλυτικό στάδιο, αξίζει να σημειωθεί ότι οι αιμοληψίες διενεργούνται από έμπειρες ομάδες άρτια εκπαιδευμένων αιμοληπτών. Η ετικετοποίηση (labelling) των δειγμάτων πραγματοποιείται αμέσως μετά την συλλογή τους στο αιμοληπτήριο, με την χρήση των πλέον ενημερωμένων λογισμικών, ώστε να καταχωρούνται αυτόματα στα bar codes όλες οι πληροφορίες της κάθε εξέτασης, μηδενίζοντας τα σφάλματα ταυτοποίησης και τις άσκοπες επαναλήψεις της δειγματοληψίας. Οι αναλύσεις επιβλέπονται από ομάδα επιστημόνων (Βιολόγων-Βιοχημικών) απόλυτα εξειδικευμένων στον ποιοτικό έλεγχο. Τα αποτελέσματα ελέγχονται με βάση το ιστορικό του κάθε εξεταζόμενου από τους έμπειρους εργαστηριακούς ιατρούς του Βιότυπου, πάντοτε υπό την επίβλεψη του Διευθυντή του κέντρου, κου. Γεωργίου Χρονά, Στρατιωτικού Ιατρού, Βιοπαθολόγου. Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι σύμφωνα επίσης με τις οδηγίες του ISO, τηρούνται τα αρχεία PACS, προκειμένου ο κλινικός ιατρός να έχει στην διάθεσή του το ιστορικό παρακολούθησης των τιμών μιας συγκεκριμένης εξέτασης σε βάθος αρκετών ετών, εφόσον αυτό κριθεί απαραίτητο.