Γενετικά Τροποποιημένα Τρόφιμα
Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα (GM foods και GMO foods) ονομάζονται τα τρόφιμα που παράγονται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς και η πρώτη απόπειρα παρασκευής τους έγινε στις Η.Π.Α το 1983, δημιουργώντας δενδρύλλια καπνού τα οποία ήταν ανθεκτικά στα αντιβιοτικά. Με διάφορες μεθόδους της μηχανικής γενετικής μεταφέρονται γονίδια από έναν οργανισμό σε έναν άλλο εξασφαλίζοντας κατά αυτό τον τρόπο την παραγωγή οργανισμών με συγκεκριμένους επιθυμητούς χαρακτήρες. Οι μέθοδοι για τη μεταφορά ενός ξένου γονιδίου σε ένα φυτό είναι ποικίλες. Η πιο αξιόπιστη και αποτελεσματική τεχνική χρησιμοποιεί φυσικές ιδιότητες ορισμένων βακτηρίων του εδάφους (Agrobacteriumtume-faciens). Οι επιστήμονες εκμεταλλεύθηκαν τις ιδιότητες των αγροβακτηρίων προκειμένου να μεταφέρουν συγκεκριμένα γονίδια στα φυτά με κύρια τεχνική αυτή στην οποία ενεργούν ως Δούρειος Ίππος. Καταρχήν αφαιρείται το πλασμίδιο ενός βακτηρίου που διαθέτει ικανότητα διείσδυσης και στη συνέχεια εισάγεται σε αυτό το ενδιαφέρον γονίδιο, εκείνο δηλαδή το οποίο επιθυμούμε να μεταβιβάσουμε στο φυτό, και επανεισάγουμε το ανασυνδυασμένο πλασμιδιο ξανά στο βακτήριο. Όταν το εργαστήριο θεωρήσει ότι έχει πετύχει την επιθυμητή μετάλλαξη, ζητά έγκριση για δοκιμή αυτών των σπόρων σε συνθήκες εκτός εργαστηρίου. Αν η παραγωγή περάσει όλους τους ελέγχους, τότε λαμβάνεται η άδεια πώλησης αυτών των σπόρων στους αγρότες και ξεκινάει η κανονική παραγωγή και διάθεση τους στο εμπόριο. Οι αγρότες παράγουν γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες, οι οποίες περιέχουν το εισαχθέν γονίδιο και το πρωτεϊνικό προϊόν του. Οι αγρότες πωλούν στη συνέχεια τις καλλιέργειές τους ως εμπορεύματα στην αγορά εφοδιασμού τροφίμων σε χώρες όπου επιτρέπονται οι πωλήσεις.
Ποιος όμως ο σκοπός της απελευθέρωσης γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στη ζωή μας μέσα από την καλλιέργεια τους; Είναι μια απλά εμπορική κίνηση ή μια λύση στην καταπολέμηση της πείνας και μια προσπάθεια για την προστασία των καλλιεργειών; Ο άνθρωπος έχει επέμβει στο γενετικό κώδικα των προϊόντων αυτών με σκοπό τη μεγιστοποίηση της παραγωγής τους. Βέβαια αποβλέπει και στη μεγιστοποίηση της αντοχής τους σε δύσκολες καιρικές συνθήκες και στην παραγωγή καλύτερων ποικιλιών φυτών.
Λέγεται ότι με αυτό τον τρόπο θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τον υπερπληθυσμό στον πλανήτη μας. Παράλληλα όμως υπάρχουν και οι πιθανοί κίνδυνοι με κυριότερους: την πιθανότητα ανάπτυξης αλλεργιών, την αλλοίωση της φυσικής χλωρίδας με μη προβλέψιμες συνέπειες, τη μείωση της βιοποικιλότητας, την πιθανή επανεμφάνιση ξεχασμένων ασθενειών, αλλά και τη συγκέντρωση της παραγωγής στα χέρια λίγων πολυεθνικών εις βάρος του αγροτικού λαού. Πολλές απόψεις έχουν ακουστεί αλλά λίγα στοιχεία από κλινικά αποτελέσματα έχουν δημοσιευθεί και αυτά ασαφή. Οπότε κανείς δεν μπορεί να πει κατηγορηματικά και με απόλυτη βεβαιότητα ότι οι εφαρμογές της βιοτεχνολογίας αποτελούν βελτίωση ή απειλή για τη ποιότητα ζωής, γιατί πρόκειται για μια κατάσταση εν εξελίξει. Η αναμφισβήτητη κοινωνική αντίδραση τουλάχιστον στην Ευρώπη, θα ήταν ενδεχομένως μικρότερη αν μπορούσε να τεκμηριωθεί ότι το πρόβλημα της ασθένειας των ”τρελών αγελάδων” θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί αν είχε χρησιμοποιηθεί γενετική βιοτεχνολογία για την παραγωγή ζωοτροφών στη θέση της ”κανιβαλικής” ανακύκλωσης. Γεγονός είναι όμως ότι τα ”επιτεύγματα” της γενετικής μηχανικής και της βιοτεχνολογίας εξελίσσονται ερήμην των καταναλωτών που βρίσκονται μπροστά σε ένα φαινόμενο με απρόβλεπτες και ανεξέλεγκτες συνέπειες, χωρίς να μπορεί να σχηματίσει αντικειμενική γνώμη. Από τα πρώτα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα του 1983 η επιστήμη της βιοτεχνολογίας έχει δημιουργήσει πολλά μεταλλαγμένα φυτά, όπως: Καλαμπόκι και σόγια που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή λαδιού με λιγότερα κορεσμένα λίπη. Πατάτες με χαμηλά λιπαρά και μεγάλη περιεκτικότητα σε άμυλο που απορροφούν λιγότερο λάδι στο τηγάνισμα. Ρύζι με μεγάλη περιεκτικότητα σε λυσίνη. Φρούτα και λαχανικά με υψηλά επίπεδα βιταμινών C, E καθώς και B-καροτίνης (συστατικά που συμβάλλουν προληπτικά στην καταπολέμηση χρόνιων ασθενειών). Φυτά ανθεκτικά στα καταστροφικά έντομα και ζιζάνια. Φυτά ανθεκτικά στην ξηρασία. Ντομάτες όλο το χρόνο που έχουν φυσιολογική γεύση και άρωμα.
Στην Ελλάδα το πρώτο μεταλλαγμένο προϊόν που πήρε άδεια πειραματικής καλλιέργειας ήταν η ντομάτα της εταιρείας Zeneca που είχε υποστεί τροποποίηση για επιβράδυνση της ωρίμανσης της. Μετά ακολούθησε η άδεια για καλλιέργεια μεταλλαγμένου βαμβακιού της εταιρείας Monsanto που εμφανίζει εντομοκτόνο δράση και αντοχή σε ζιζανιοκτόνο της ίδιας εταιρείας. Μετά το βαμβάκι ήταν η σειρά του μεταλλαγμένου καλαμποκιού της εταιρείας Χελλασίντ για λογαριασμό της AgrEvo. Στη συνέχεια έχουμε τα μεταλλαγμένα ζαχαρότευτλα που έχουν υποστεί τροποποίηση ώστε να παρουσιάζεται αυξημένη αντοχή σε ζιζανιοκτόνα συγκεκριμένων εταιρειών. Προς το παρόν μόνο φυτικά τροποποιημένα τρόφιμα έχουνε εγκριθεί και κυκλοφορήσει στην αγορά. Έως και το Σεπτέμβριο του 2012 ο μοναδικός τροποποιημένος γενετικά ζωικός οργανισμός που έφτασε κοντά στην έκκριση του FDA (αμερικάνικος ΕΟΦ) αλλά για άγνωστους λόγους δεν την πήρε ποτέ ήτανε ο Salmon Salmonidae (ο κοινός σολωμός). Φυσικά τα πειράματα δεν σταματάνε ποτέ με κλασσικό παράδειγμα το κρέας με ανθρώπινο γονίδιο. Το γενετικά τροποποιημένο πρόβατο με το όνομα ”Tracy” περιέχει στο γενετικό του κώδικα το ανθρώπινο γονίδιο που παράγει την πρωτεΐνη άλφα-1-Αντιθρυψίνη, το γενετικά τροποποιημένο γουρούνι με ανθρώπινες αυξητικές ορμόνες γίνεται γιγάντιο, το κρέας του περιέχει λιγότερο λίπος, πάσχει όμως από την εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος και τέλος το κοτόπουλο με γονίδια μοσχαριού. Είναι κοτόπουλο γενετικά τροποποιημένο ώστε να παράγει την αυξητική ορμόνη των μοσχαριών, να γίνεται μεγαλύτερο και να περιέχει λιγότερο λίπος. Τα μεταλλαγμένα προϊόντα λοιπόν, αργά και σταθερά, διεισδύουν στη διατροφή μας και κάπου εδώ γεννιέται το ερώτημα: Τελικά τί είναι ακίνδυνο και τί πρέπει να τρώμε; Σε κάθε περίπτωση πάντως, είναι δικαίωμα όλων να γνωρίζουν αν ένα τρόφιμο είναι ή όχι γενετικά τροποποιημένο. Ας έχουμε λοιπόν πάντα στο νου μας τη φράση του Ιπποκράτη: Είμαστε ότι τρώμε…